Prezentujemy najciekawsze nowości wydawnicze i zapowiedzi książkowe na kwiecień 2021. Od Roberta Walsera po Macieja Płazę – oto nowe książki, które warto przeczytać!
Jak się tworzy powieść
Miguel de Unamuno
przeł. Kacper Szpyrka
Państwowy Instytut Wydawniczy
Warszawa 2021
Miguel de Unamuno – jeden z najciekawszych hiszpańskich prozaików i myślicieli XX wieku – wciąż nie doczekał się w Polsce należytej recepcji. Przekład jego awangardowej, eksperymentalnej książki Jak się tworzy powieść jest więc, nawet z tego względu, ważnym wydarzeniem. Ale nie tylko. W tym nieco dziwacznym, strukturalnie skomplikowanym eseju Unamuno prowadzi czytelników przez proces powstawania powieści. Lekcja z teorii literatury prędko zmienia się jednak w silnie autobiograficzne, poruszające wyznanie człowieka, którzy sprzeciwiał się militarnej dyktaturze w Hiszpanii, ono zaś – w nabierającą rozpędu powieść o losach jednostki, która musi zmierzyć się z historią. Unamuno bawi się literaturą dokładnie tak samo jak późniejsi od niego o wiele dekad postmoderniści, a jednocześnie zdaje się wierzyć w jej siłę – siłę, przy pomocy której można zmieniać świat.
Jakob von Gunten
Robert Walser
przeł. Małgorzata Łukasiewicz
Państwowy Instytut Wydawniczy
Warszawa 2021
Kolejna z premier Państwowego Instytutu Wydawniczego to wznowienie powieści Jakob von Gunten Roberta Walsera – chyba najsłynniejszego szwajcarskiego pisarza, którego koleje życia wciąż potrafią zadziwić. W 1905 roku Walser odbył w Berlinie kurs dla lokajów, co niewątpliwie przydało mu się podczas pracy nad Jakobem… Opowiada on bowiem o losach młodego człowieka, tytułowego Jakoba, który trafia do Instytutu Benjamenty, gdzie kształtuje się lokajów doskonałych: bezmyślnych i niezdolnych do buntu. Jak to u Walsera bywa, przedstawiany świat, choć w jakimś sensie zrozumiały i spójny, jest przy tym całkowicie obcy, chłodny i pełen ludzi zachowujących się niemalże jak kukiełki. Jakob zaś – uosobienie kpiny, ironii, a także dystansu do rzeczywistości – stanowi dla niego doskonałą odtrutkę.
Fragment książki Zbój Roberta Walsera publikowaliśmy w wizyjnym Aktualniku.
Trzecia powieść Macieja Płazy zdaje się potwierdzać, że mamy do czynienia z niezwykle interesującym pisarzem, którego książkom należy przypatrywać się z uwagą. Już Skoruń i Robinson w Bolechowie przynieśli odświeżającą dykcję, choć jednocześnie głęboko zakorzenioną w tradycji. Golem różni się jednak od poprzednich powieści Płazy. Pisany zapomnianym językiem sztetla – czerpiącym a to z prozy Stryjkowskiego, a to z pism Szaloma Asza czy Martina Bubera – opowiada o zamkniętym świecie żydowskiej kultury poddanej nie tylko nieustannemu zagrożeniu z zewnątrz, lecz także konfliktom wewnętrznym. Płaza, meandrując po początkach XX wieku, pokazuje niezmierzone bogactwo polszczyzny, a także ukazuje istotny etap żydowskiej historii.
Requiem dla nikogo Złatko Enewa to kolejna świetna bułgarska powieść opublikowana w Polsce w ciągu ostatnich kilku lat. Po Wzniesieniu Milena Ruskowa, Fizyce smutku Georgiego Gospodinowa i Balladzie o lutniku Wiktora Paskowa do tego grona dołącza książka o ponurej, bezlitosnej rzeczywistości Bułgarii lat osiemdziesiątych. Enew postanowił zmierzyć się ze sprawą o kapitalnym znaczeniu dla bułgarskiej historii, o której jednak wciąż mówi się niechętnie – chodzi o proces przymusowej asymilacji tureckiej mniejszości narodowej. Requiem dla nikogo jest zarazem błyskotliwą fikcją i odważną analizą społeczno-politycznych przemian bułgarskiego społeczeństwa przełomu wieków i ustrojów, choć jako całość niewątpliwie wykracza poza lokalny kontekst. Świetnie więc, że książka ukazuje się również u nas – przełożona przez wybitną tłumaczkę, Hannę Karpińską.
We wspólnym tomie ukazują się trzy powieści Mirosława Nahacza z lat 2003–2005. Ich autor był jednym z najciekawszych pisarzy kojarzonych z pismem „Lampa” – imponował językowym wyczuciem, plastycznością literackiej wyobraźni i narracyjną intuicją. Eksperymenty z formami wiodły Nahacza od powieści inicjacyjnej w debiutanckim Osiem cztery przez Bombla, czyli narrację poświęconą najbliższym mu stronom (Gładyszów w Beskidzie Niskim) aż do Bociana i Loli – próby oddania doświadczeń towarzyszących narkotycznym tripom, inspirowanej tyleż Burroughsem, co Boską komedią i Don Kiszotem. Książki Nahacza, dowodzące wielkiej pisarskiej wrażliwości, nie uzyskały nigdy należnej im popularności – dziś nie wspomina się o nich zbyt często poza dość wąskim kręgiem. Oby wydanie przygotowane przez Czarne zmieniło w choćby niewielkim stopniu ten stan rzeczy.
Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer
wybrali, opracowali i wstępem opatrzyli Alessandro Amenta, Tomasz Kaliściak i Błażej Warkocki
Wydawnictwo Krytyki Politycznej
Warszawa 2021
Przełomowa i świetnie pomyślana antologia to efekt kilkunastoletniej pracy trzech badaczy polskiej literatury queerowej czy też „literatury przewrotnej”, jak czytamy we wstępie. Jedna z kluczowych zalet książki jest zasygnalizowana już w tytule – jej celem nie było po prostu zaprezentowanie utworów w kluczu ściśle tożsamościowym, ale raczej śledzenie takich literackich splotów łączących podmioty i pragnienia, które gmatwają zbyt oczywiste, spójne porządki. Teksty wywołują więc dezorientację w osobach czytających, które może nazbyt chętnie widzą w samych sobie stabilne, pozbawione tajemnic Ja. Dla Amenty, Kaliściaka i Warkockiego polska literatura jest „przewrotna” nie tylko tam, gdzie się tego najbardziej spodziewamy (czy to na marginesach, czy w queerowym undergroundzie – zresztą sprawiedliwie tu reprezentowanym – czy w wersjach „bezpiecznych”, łatwych do okiełznania). Jej potencjał może skrywać się w podszewce tego, co najbardziej kanoniczne, dlatego wymaga czytania między wierszami, które jednak ani razu nie zamienia się tu w tendencyjną nadinterpretację.
Za tę książkę Bernardine Evaristo otrzymała Nagrodę Bookera w 2019 roku. Autorka opisuje doświadczenia czarnych kobiet różnego pochodzenia, o odmiennych wyznaniach i w różnym wieku, splatając ich historie ze sobą . Tłem jest współczesna kultura brytyjska, a orientacja seksualna, tożsamość płciowa i konflikty klasowe w zaskakujący sposób kształtują złożone osobowości postaci ukazanych w Dziewczynie, kobiecie, innej. Ósma powieść Evaristo, przywodząca na myśl książki Alison Bechdel czy Chimamandy Ngozi Adichie, pokazuje, że w globalnym kapitalizmie trudno mówić o jakiejś wspólnocie doświadczeń właściwych przedstawicielkom jednej klasy czy jednego narodu, a siostrzeństwo i solidarność rozwijają się w nieoczekiwanych kontekstach.
Na okrężnych drogach. Tłumaczenie literackie i jego światy
Tadeusz Sławek
Wydawnictwo Karakter
Kraków 2021
Książka eseistyczna Tadeusza Sławka ukazuje przekład jako praktykę niezwykle istotną dla współczesnej literatury, kultury czy polityki, w których obecność tego, co obce, jest dziś często wypierana. Odwołując się do licznych kontekstów historycznych i literackich – od Biblii do prozy Leopardiego – Sławek podejmuje próbę objaśnienia tego, co niewytłumaczalne w zadaniu tłumaczki, ukazuje figurę „przekładcy” poza kontekstem świata literatury i porusza etyczny wymiar uniwersalnej praktyki kulturowej, jaką jest każda próba przekładu. Tak jak w przypadku ostatniej publikacji Sławka, Śladem zwierząt. O dochodzeniu do siebie, na wpół poetycki esej o przekładzie da się jednocześnie czytać jako przegląd lektur nie tyle kanonicznych, co koniecznych do tego, by przetrwać w obecnych warunkach.
„Nienawidzę was, drodzy studenci” – pisał Pier Paolo Pasolini w wierszu zadedykowanym „nieodrodnym dzieciom drobnomieszczańskich tatusiów”. W kontrowersyjnym tekście zadeklarował poparcie dla policjantów pacyfikujących protesty studenckie – „bo policjanci są dziećmi biedaków”. A o tych dzieciakach ulicy, które – nie mając domu, wsparcia ani zatrudnienia – kradną, oszukują i prostytuują się, napisał Uliczników. Powieść wydana w 1955 roku została uznana za obsceniczną i natychmiast ocenzurowana, Pasolini ukazał w niej bowiem życie rzymskich niedorostków włóczących się na marginesie społeczeństwa, które nie chce wiedzieć o ich istnieniu. Wiernie oddał język, jakim posługiwali się tytułowi ragazzi. To bohaterowie, którzy nieustannie trafiają do więzienia, lecz dzięki temu, że po odsiadce wracają do dawnego trybu życia, pozostają wolni i funkcjonują poza niszczycielskim wpływem uprzemysłowionej nowoczesności.
