NUMER SPECJALNY: 95. URODZINY HENRYKA BEREZY

Obchodzimy dziś…

dziewięćdziesiątą piątą rocznicę urodzin Henryka Berezy (1926–2012): jednego z najwybitniejszych i najciekawszych polskich krytyków literackich ostatniego stulecia; opiekuna literatury chłopskiej, kustosza twórczości Stanisława Piętaka, Wiesława Myśliwskiego, Mariana Pilota; odkrywcy „polskich postmodernistów”, Marka Słyka, Ryszarda Schuberta i Jana Drzeżdżona; uważnego czytelnika próz współczesnych pisarzy i pisarek, choćby Waldemara Bawołka i Zyty Rudzkiej; wreszcie – artystycznego rewolucjonisty. Człowieka, który nie kłaniał się schematom, kliszom i ideologiom, który w literaturze poszukiwał nie tylko nowych światów, ale i autentyczności, prawdy o świecie zastanym.

Dziewięćdziesiąte piąte urodziny Henryka Berezy obchodzimy dziś tak, jak powinno się obchodzić urodziny krytyka – pisząc o nim, zastanawiając się nad jego dorobkiem, myśląc o jego obecności. Wspominamy jego barwne, choć wyjątkowo zdyscyplinowane życie, poświęcone wyłącznie literaturze, którego rytm wyznaczały kolejne lektury.

Wśród siedmiu tekstów, jakie dla Was przygotowaliśmy z tej okazji, znajdziecie fragmenty „Zgrzytów” i „Oniriady”. To Bereza w nieco innej roli – poety i zapisywacza snów. Paweł Orzeł, snując intymną opowieść o Henryku, mówi również o swojej pracy nad tymi zapisami i pociesza, że czeka nas jeszcze co najmniej kilka lat z twórczością Berezy. W „Henrykowym” numerze znajdziecie także garść wspomnień: Bohdan Zadura przypomina sobie słowa, które wyjątkowo drażniły krytyka, a Krzysztof Bielecki próbuje odtworzyć widok na dworzec centralny z mieszkania Berezy na ulicy Widok. Na koniec eseje. Michał Trusewicz zastanawia się, jak dziś czytać Berezę – i po co? – a Maria Jentys-Borelowska rekonstruuje obecność krytyka w polskiej kulturze w ciągu ostatniej dekady.

To kropla w morzu w potrzeb – dzieła i życia Henryka Berezy, tak ściśle ze sobą splecionych, nie da się zamknąć w siedmiu tekstach. Zdaje się jednak, że z tych esejów i wspomnień wyłania się portret osoby, która była – i jest – drogowskazem dla całych pokoleń pisarzy i pisarek, tłumaczy i tłumaczek, redaktorów i redaktorów; wszystkich, którym literatura nie jest obojętna.

Właśnie w taki sposób chcielibyśmy o nim myśleć – Henryk Bereza jako lekarstwo na obojętność.

Zapraszamy do lektury!
Maciej Libich
Joanna Piechura
Antoni Zając



parę smętnych słów między Henrykiem a Henrykiem (bozzetto)

Paweł Orzeł
  • Ilustracja: Hekla Studio
Zdarza mi się mówić, że Henryk uważał się za człowieka pechowego. W jakimś przebłysku zuchwałości mam wrażenie, że pech ten rozłożył się po jego śmierci na bliskich. Z innej strony doszedłem do wniosków, że Henryka-Henryków było wielu. Nikt poza mną (i może Krystyną Sakowicz/Martą Zelwan) nie znał „tego-takiego” Henryka.

Słowo na urodziny Berezy

Bohdan Zadura
  • Ilustracja: Karolina Lubaszko
Wśród kilku słów, na które Henryk Bereza był uczulony, znajdował się czasownik „uporać się”. Wśród tych słów, na które był uczulony, były takie, które i u mnie wywoływały wysypkę, chrypkę, pochrząkiwanie i swędzenie skóry, obejmując również miejsca intymne; takie było na przykład słowo „ubogacić”, we wszystkich jego odmianach.

Odsłanianie niewiadomego

Michał Trusewicz
  • Ilustracja: Karolina Lubaszko
Czytajmy literaturę po Berezowsku – nie szukajmy w niej jedynego słusznego świata, patrzmy na przebłyski innych rzeczywistości, przylegających do tej, która jakimś dziwnym trafem została uznana za obowiązującą.

Życie w słowie

Maria Jentys-Borelowska
  • Ilustracja: Karolina Lubaszko
Literatura była dla Berezy czymś w rodzaju religii, to jasne. Wyznaczył jej cel wysoki, to znaczy ocalanie przez prawdę. Prawda – własna, odnaleziona w rzetelnym procesie samopoznawczym − była warunkiem sine qua non.

Bez widoku na ulicę Widok

Krzysztof Bielecki
  • Ilustracja: Karolina Lubaszko
Opowiem Wam krótką historię szlachetnego obłędu Henryka Berezy. Herosa literatury zgubnej. Don Kichota. Jako że to do „Wizji”, poniżej moja wizja. Niejednego henrykoznawcę obruszy, ale… temu służą wizje. Z natury nieprzejednane – obruszają.