Wyżej & niżej   1/2023

Słowem wstępu

„Stój. Popatrz głębiej wyżej niżej. / Nic nie zobaczysz, ale poczujesz. / Jak w kamieniu świński ryj a hrabina w róży – tak to leży”. Słowa z wiersza Tamary Bołdak-Janowskiej mogłyby posłużyć za motto 20. numeru „Wizji”.

W tekstach z części tematycznej ścierają się rozmaite porządki i hierarchie, które decydują o tym, co znajdzie się wyżej, a co niżej. Awanse i obniżki mogą dotyczyć człowieka, wizji świata lub sposobu jej przedstawiania; stawką gry jest narzucenie dominującej perspektywy, która dzieli i porządkuje rzeczywistość. Wytrawnym obserwatorem podobnych starć – groteskowych i nierzadko brutalnych – jest Clemens Setz, którego opowiadanie Zdjęcie klasowe (przeł. Agnieszka Kowaluk) otwiera część tematyczną.

Fikcja rozsadza układy – profanuje i uwzniośla, myli tropy. W opowiadaniu A Yi (przeł. Marta Torbicka) „siła wyższa” w postaci losu miesza się z „niskimi pobudkami” bohaterów. Fikcja potrafi też sabotować zastane relacje. Często opisuje outsiderów i ludzi zepchniętych do podziemia, których doświadczenie bycia niżej rodzi opowieść burzącą ramy konwencji. Dobrym tego przykładem jest eksperymentalna proza Czesława Dobka, zapomnianego pisarza emigracyjnego, który łączy awangardowe zabiegi z motywami literatury popularnej. Publikujemy fragment jego najlepszej powieści, Na ratunek gołębicy.

Metaforyczne wzloty i upadki mogą przekładać się na dynamikę tekstu. Bohater Smyczy Mateusza Kłodeckiego postanawia wznieść się aż do chmur, zostawiając w dole całą planetę, która nagle stanęła w miejscu. Skutki tej eskapady odczuwają jednak wszyscy mieszkańcy Ziemi. W prozie Kamila Piwowarskiego o znaczącym tytule Droga w górę, droga w dół powraca obraz wrastającego drzewa, po którym wchodzi ojciec narratora, „każdego wieczoru starając się wspiąć wyżej, wejść na kolejny konar, coraz niżej zostawić życie”. Z kolei Mario, tytułowy bohater opowiadania Aldony Kopkiewicz, zostaje wrzucony do świata, w którym samodzielnie musi odtworzyć codziennie przemierzany tor przeszkód. Czy ukarano go usunięciem z gry, czy może znalazł się na dotychczas nieznanym poziomie, jak w filmie Cube

Literatura lawiruje między niższym i wyższym w poszukiwaniu niedostrzeżonych wcześniej układów. „W takich chwilach // odsuwam się od Ziemi na wysokość / suborbitalną i widzę / wszystkie te wododziały, zlewnie, / dorzecza” – pisze Paweł Tomanek. Ostatecznie funkcjonujemy „pomiędzy”: skracamy i wydłużamy dystanse w kontakcie z trawą, pragotronem i monumentem (Kacper Bartczak); pyłem, snem i filozofią (Bołdak-Janowska); mrówką, dzieckiem i „technologią jutra” (Cezary Domarus).

Część otwartą zaczynamy od dwóch opowiadań legendarnej amerykańskiej pisarki Carson McCullers w przekładzie Michała Kłobukowskiego – to zapowiedź tomu zbierającego wszystkie jej krótkie prozy, który ukaże się nakładem wydawnictwa Czarne. Prezentujemy również prozy Juliusza Pielichowskiego, Tomasza Tyczyńskiego i Jędrzeja Chrząstka. Dominuje jednak poezja. Po raz pierwszy publikujemy wiersze Tadeusza Pióry. Na nasze łamy powracają Anna Matysiak, Miłosz Waligórski i Tomasz Dalasiński, a także Ola Kołodziejek i Paweł Kusiak. Publikujemy też trzy teksty słowackiej poetki Juliany Sokolovej z powstającej książki Prace domowe w przekładzie Zofii Bałdygi. Numer zamykają wizyjne wiersze Piotra Parulskiego.

Maciej Libich
Joanna Piechura
Antoni Zając
&
Karolina Lubaszko


Część tematyczna

Część otwarta