Ożywienie   2/2022

Od redaktorek i redaktorów

Planując siedemnasty, urodzinowy numer „Wizji”, nie mogliśmy się spodziewać, że prace nad nim będą przebiegać w tak trudnym czasie. W obliczu barbarzyńskiej inwazji Rosji na Ukrainę wiele słów zaczyna brzmieć dziwnie albo nieadekwatnie, podczas gdy inne zyskują nowe znaczenie. Nie chcielibyśmy jednak porzucać słowa, które jest tematem tego wydania. To właśnie OŻYWIENIE daje początek opowieściom o współbyciu i wzajemnej trosce; o życiu, które przekracza granice, by odnaleźć się w nowych sytuacjach, przestrzeniach i relacjach. W tym numerze „Wizji” pokazujemy, że ożywienie jest zdolne przełamać bariery (gatunkowe, geograficzne) i podziały (ludzkie–nieludzkie, nasze–obce). Skomplikowana dynamika ożywienia jest również istotna dla literatury, która powstaje w epoce kryzysu klimatycznego. Autorki i autorzy świadomi tych nieodwracalnych procesów starają się je zapisywać i zdawać z nich sprawę.

Część specjalna numeru powstała we współpracy z Julią Fiedorczuk i Pawłem Piszczatowskim, tłumacz(k)ami i badacz(k)ami, którzy uczestniczą w projekcie „Nieantropocentryczna podmiotowość kulturowa”, realizowanym na Uniwersytecie Warszawskim od 2019 roku. W ramach tego przedsięwzięcia odbywają się wydarzenia naukowe i kulturalne, których celem jest podważanie utartych schematów myślenia o naszych relacjach z innymi gatunkami i najbliższym otoczeniem. Ważną częścią projektu jest Interdyscyplinarne Laboratorium Ekopoetologiczne (EcoLab). To seria spotkań z poet(k)ami, artyst(k)ami i badacz(k)ami, których działalność dotyczy ekopoetyki, czyli namysłu nad sposobami ludzkiego i nie-ludzkiego współtworzenia świata w antropocenie. Poetyka jest tu rozumiana zgodnie z klasyczną definicją poiesis: jako tworzenie poprzez nadawanie formy. Te eksperymenty z formą są interesujące zwłaszcza wtedy, gdy stają się odpowiedzią na przemiany materialności świata, które zachodzą na naszych oczach – zjawiska takie jak rewolucja cyfrowa, ocieplenie klimatu, wymieranie gatunków składają się na potężny kryzys planetarny o nieprzewidywalnych skutkach. Kryzys ten stawia pod znakiem zapytania antropocentryczne definicje twórczości i sprawczości.

Ważnym obszarem zainteresowań Laboratorium jest poezja najnowsza – szczególnie taka, która przesuwa granice wypowiedzi literackiej, sięga po metodologie naukowe, wykorzystuje nowatorskie rozwiązania formalne, czerpie inspirację z innych dziedzin sztuki. Lynn Keller (zeszłoroczna gościni Laboratorium) mówi o „poezji samoświadomego antropocenu”, a określenie to dobrze charakteryzuje twórczość sześciorga poetów i poetek, których utwory – w przekładzie na język polski – prezentujemy w części specjalnej numeru. Każde z nich uczestniczyło lub będzie uczestniczyć w działaniach Laboratorium.

Kanadyjski poeta i badacz Adam Dickinson wystąpi w Warszawie już pod koniec maja – wygłosi wykład i przeczyta wiersze z nowej książki Anatomic, poetyckiego raportu z badań, jakim poddał własny organizm. W „Wizjach” znalazły się też utwory z wcześniejszego tomu The Polymers. Powraca w nich wątek mikroplastików, herbicydów i związków chemicznych, które wnikają w tkanki żywych organizmów, tworząc organiczno-syntetyczne hybrydy. Hermetyczne i pełne zjadliwej ironii wiersze Dickinsona przełożyła Joanna Piechura.

Niemiecka pisarka Esther Kinsky jest znana w Polsce z powieści o chodzeniu, wspominaniu i zamieszkiwaniu – Nad rzeką. W obszernym wyborze wierszy dokonanym przez Pawła Piszczatowskiego fascynacja językiem przyrody spotyka się z medytacjami nad pracą pamięci. W ten sposób powstaje poetycka symbioza, która wykracza poza metaforę i symbol w poszukiwaniu nowych środków wyrazu. Wizytę Kinsky w ramach Laboratorium zaplanowano na rok 2023.

Walijka Zoë Skoulding łączy działalność badawczą i artystyczną. W jej wierszach (przełożonych przez Grzegorza Czemiela) ukazane są swobodne przepływy między ludzkim i nie-ludzkim. Zamiast skupiać się na pojedynczych bytach Skoulding opisuje szersze procesy ożywienia, międzygatunkowe rytmy i relacje.

Szczególnie poruszające są dwa poematy Forresta Gandera, autora znakomitej książki Bądź blisko (przetłumaczonej – podobnie jak publikowane tutaj utwory – przez Julię Fiedorczuk). Ożywienie staje się w tym przypadku relacją, w której możliwe jest otwarcie siebie na inne podmioty i organizmy – to doświadczenie nieoczekiwanej intymności.

Z kolei motywem przewodnim osobistych, nasyconych afektami wierszy Brendy Hillman z tomu Practical Water (w przekładzie Joanny Mąkowskiej i Joanny Piechury) są – niekiedy aż zabawne – spotkania przyrody i polityki.

Yásnaya Aguilar to zaś meksykańska autorka piszącą w języku Mixe. Jej poemat dotyczy postkolonialnych i dekolonialnych aspektów przekładu literackiego z języków rdzennych. Tekst na polski przełożyli Julia Fiedorczuk i Gerardo Beltrán.

Oprócz sekcji specjalnej, którą przygotowaliśmy we współpracy z EcoLabem, w części tematycznej numeru znalazło się miejsce dla kolejnych utworów podejmujących temat OŻYWIENIA. Szczególnie cieszymy się z kolejnych prezentacji współczesnej literatury ukraińskiej: teksty Iryny Ciłyk, Hałyny Kruk i Ostapa Sływynskiego przetłumaczył Bohdan Zadura. Przedstawiamy także opowiadanie Łukasza Barysa – to pierwsza publikacja autora od czasu jego głośnej powieści Kości, które nosisz w kieszeni. Adam Kaczanowski wraca na łamy „Wizji” z mistrzowską – w swoim stylu równie zabawną, co niepokojącą – parafrazą Lekarza wiejskiego Kafki. Z kolei Maryna Ochab i Andrzej Socha przełożyli (i w ten sposób ożywili) eksperymentalną prozę Brunona Durochera, wielkiego ekscentryka powojennej literatury francuskiej.

W części otwartej numeru znalazły się zapowiedzi trzech książek poetyckich: to śnieg Macieja Roberta, przy sobie Aldony Kopkiewicz i Abrasz Bianki Rolando. Przedpremierowo przeczytacie również fragmenty znakomitego poematu Anne Carson Autobiografia czerwonego w przekładzie Macieja Topolskiego, a także rozdział Matki na obiad Shaloma Auslandera, wywrotowej satyry na politykę tożsamości, w tłumaczeniu Macieja Stroińskiego. Dopisali także autorzy regularnie goszczący na łamach naszego pisma – z premierowymi utworami wracają Barbara Sadurska i Grzegorz Wróblewski.

Julia Fiedorczuk
Paweł Piszczatowski

&
Maciej Libich
Joanna Piechura
Antoni Zając
&
Karolina Lubaszko


„Wizje” x EcoLab

Część tematyczna

Część otwarta