Publikujemy fragment jednej z ważniejszych sztuk Thomasa Bernharda, która razem z innymi tekstami dramatycznymi autora Wymazywania ukaże się niebawem nakładem wydawnictwa Czytelnik.

„A bitter Fool”
LEAR

OSOBY:
MINETTI, artysta aktor
DAMA
DZIEWCZYNA
UKOCHANY Dziewczyny
PORTIER
BOY HOTELOWY
STARY KULEJĄCY MĘŻCZYZNA
STARE MAŁŻEŃSTWO
KARZEŁ
PIJANY MĘŻCZYZNA
KALEKA
KELNER
PRZEBIERAŃCY

Pierwsza, druga i trzecia scena: stary hotel w Ostendzie
Epilog: wybrzeże Atlantyku koło Ostendy

Scena pierwsza

Hol hotelowy
Stara angielska winda z lewej
Z prawej portiernia, Portier kartkuje stare księgi hotelowe
W tle Dama (w czerwieni) na starej sofie, pali cygaretki, popija
Boy Hotelowy wchodzi z lewej z olbrzymią starą walizką i stawia ją przed portiernią

PORTIER podnosząc wzrok
A to co
BOY HOTELOWY cicho do niego
Dziwny gość
PORTIER i BOY HOTELOWY patrzą tam, skąd ten drugi dopiero co wniósł olbrzymią walizkę
DAMA pije, potem do Portiera
Byle przetrzymać
w samotności
Niech pan nie zapomni o szampanie
Jak trzeba to dwie butelki
chcę go wypić w samotności
w samotności
śmieje się i spogląda w tę samą stronę co inni
przecież to wszystko jedno
muszę się bronić wie pan
z naciskiem
Bronić
Świat faktycznie
zaludniają wariaci
nie do wiary
Typowa degrengolada
zwrócona do Portiera
Burza śnieżna
faktycznie burza śnieżna
w stronę, w którą spoglądają dwaj pozostali
Potem założę maskę
Poradzę sobie z sylwestrem
mam sposób
pije
w masce małpy kładę się do łóżka
i czekam
z maską na twarzy na głowie
butelka szampana duszkiem
Już po raz trzeci
spędzam sylwestra w ten sposób
jakby obserwowała dziwnego człowieka
kto wie
może dwie butelki
podstęp oczywiście
kokieteria z tym duszeniem
Perwersja
Przytyłam
już trzy razy łatałam maskę małpy
pije
łatałam
Ręce splecione pod maską małpy
Ale nie w domu
w hotelu wie pan
tutaj w hotelu
jakby rozkazywała sobie
Wytrzymać do jedenastej
a potem na górę
do pokoju
założyć maskę
wypić szampana
i siup do łóżka
Maska na głowie
pończochy na nogach
wybucha głośnym śmiechem
Jak nie podziała
jeszcze jedną butelkę
pije i spogląda na walizkę, potem znowu w przeciwną stronę
Niewątpliwie gość
od tej walizki
MINETTI wchodzi w starym płaszczu zimowym długim do kostek, w czarnych lakierkach z gamaszami, kapeluszu z szerokim rondem i z parasolem na lewym ramieniu, rozwiązana tasiemka od kalesonów zwisa mu do samej ziemi, idzie powoli, rozglądając się na wszystkie strony, aż na sam środek holu i mówi do Portiera
Minetti
wyjmuje portfel z kieszeni marynarki i szuka odpowiedniej monety, znalazłszy, chce ją wręczyć Boyowi Hotelowemu; błyskawicznie wyciąga do niego rękę, ale Boy Hotelowy stoi nieporuszony
Masz
BOY HOTELOWY bierze monetę
MINETTI spogląda na sufit, na wszystkie ściany i we wszystkie cztery kąty holu
Ale się pozmieniało
pomału się pozmieniało
do Damy
trzydzieści lat temu
trzydzieści dwa lata temu dokładnie
po raz ostatni
do Portiera
Pokój siedemdziesiąt cztery
siedemdziesiąt cztery
znowu spogląda na sufit
Całkiem się pozmieniało
Zmiany postępują
Wszystko jest tylko kwestią czasu
DAMA pije
MINETTI
Kwestią czasu
winda zjeżdża z góry
Minetti przedstawia się Damie
Minetti
który oparł się
klasycznej literaturze
znowu spogląda na sufit
Nienawiść do postępu
Nienawiść do postępu
do Damy
Nie sądzi pani
że od pewnego momentu
nienawiść do postępu jest nieunikniona
obiema rękami otrzepuje płaszcz
Burza śnieżna w Ostendzie
okropność
do Damy
Jestem tutaj
umówiony
z dyrektorem teatru
z Flensburga
Jestem aktorem
spogląda na sufit
Jak tu się pozmieniało
Kocham Ostendę
Ta szarość
To wybrzeże
Wybrzeże Atlantyku
Na dół zjeżdża winda z większą grupą Przebierańców, którzy wpadają do holu roześmiani i rozkrzyczani i wybiegają na dwór, niemalże przewracając Minettiego
Minetti w ich stronę
Niesłychane
niesłychane
DAMA pijąc, zauważa tasiemkę od kalesonów Minettiego
MINETTI do Portiera
Oczekuję dyrektora teatru z Flensburga
Na jubileuszu dwóchsetlecia teatru we Flensburgu
zagram Leara
Szekspira
Od trzydziestu lat nie grałem
od trzydziestu lat nie występowałem
do Damy
Lear wie pani
King Lear
Najwybitniejsze dzieło dramatyczne
w całej literaturze powszechnej
cytuje, oglądając się tam, skąd przyszedł
Thou think’st ‘tis much that this contentious storm
Invades us to the skin
so ‘tis to thee
but where the greater malady is fix’d
the lesser is scarce felt
Tak się przejmujesz tym że wściekła burza
Wgryza się w skórę Dla ciebie to straszne
Lecz komu ciało zżera rak ten niemal
Nie zdaje sobie sprawy z lżejszych chorób
spogląda na sufit
Lear
wskazuje parasolem w kąt z tyłu po prawej
Tutaj w tym kącie
rozmawiałem z Ensorem
z Ensorem we własnej osobie
wskazuje na walizkę
W tej walizce
jest maska Leara
którą Ensor we własnej osobie
Ta maska
Leara
to najcenniejsza rzecz
jaką posiadam
do Damy
Ta maska to Lear
znowu wskazuje parasolem na kąt
W tym kącie
Filozoficzny rozrachunek bez wątpienia
dobitniej
James Ensor
Chciałem maskę Leara
od Ensora
i Ensor
zrobił mi tę maskę
głośno
Potworna perwersja
nosić na głowie
na twarzy
całą literaturę powszechną
znowu wskazuje na kąt
Nagle wydało mi się
że to Szekspir
podczas gdy rozmawiałem przecież z Ensorem
Teatr to potworna sztuka
powiedziałem do Ensora
niech mi pan zrobi maskę
na występ w roli Leara
powiedziałem
DAMA pije
MINETTI
Ale ten człowiek nie znał Szekspira
Chciał studiować
Leara
ale powiedziałem mu
niech pan nie studiuje Leara
niech pan zapomni o całej klasycznej literaturze
o całej rozumie pani
Ten człowiek nie miał pojęcia o Szekspirze
zielonego pojęcia o Learze
zielonego pojęcia o literaturze powszechnej
Ale Ensor zrobił maskę
dla mnie
najpotworniejszą maskę
jaka kiedykolwiek powstała
W tej masce zagram
na jubileuszu dwóchsetlecia teatru we Flensburgu
Dyrektor teatru ma moje słowo
Taki artysta jak ja
nie może zawieść
dyrektora teatru
spogląda na sufit
Lear
w masce Ensora
DAMA pije
STARY KULEJĄCY MĘŻCZYZNA wchodzi z prawej, odbiera od Portiera klucze do pokoju i kulejąc, wychodzi z lewej
MINETTI do Portiera
Czy dyrektor teatru
nie zostawił żadnej wiadomości
Któraż to godzina
PORTIER
Wpół do dziesiątej proszę pana
MINETTI spogląda na swój zegarek kieszonkowy
Wpół do dziesiątej
Spóźniłem się
w burzy śnieżnej
jeszcze raz otrzepuje swój płaszcz
W ogóle nikt
o mnie nie pytał
PORTIER
Nie proszę pana
DAMA pije
MINETTI
Żadnych telefonów
PORTIER
Nie proszę pana
Żadnych telefonów proszę pana
MINETTI
To się wyjaśni
wyjaśni
do Damy
wyjaśni
do Portiera
Zaczekam
zaczekam tutaj
tutaj w holu zaczekam
do Damy
Możliwe że zna pani dyrektora teatru
z Flensburga
przyjeżdża co roku
o tej porze
Umówiliśmy się telegraficznie
tu w hotelu
o dziewiątej
spogląda na sufit, potem
Zagrać Leara
jeszcze raz zagrać
to przezwyciężenie samego siebie
i zwieńczenie
Jeden jedyny raz proszę pani
i nigdy więcej
Przysiągłem sobie
nigdy więcej
tylko jeden jedyny raz
Przez trzydzieści lat ani razu na scenie
przez trzydzieści lat nic
Oparłem się klasycznej literaturze
wyjąwszy Leara
Teraz jeszcze raz Lear
w masce Ensora
To te nerwy
okropny klimat proszę pani
DAMA pije
MINETTI bardzo cicho do Damy
On nic nie zrozumiał
z Szekspira
nic
jakby
nigdy nic o Szekspirze
nie słyszał
a potem
odwraca się i wskazuje parasolem na walizkę
ta maska
Mam tę maskę
zawsze przy sobie
w tej walizce proszę pani
nie ma podróży bez tej walizki
a w walizce maska Ensora
Nie popełnię zdrady
jeszcze raz Lear
Dyrektor teatru życzy sobie
żebym zagrał Leara
na jubileuszu dwóchsetlecia teatru we Flensburgu
spogląda w kąt i wskazuje potem w ten kąt parasolem
Nieśmiały człowiek proszę pani
równocześnie straszny
Poczułem strach
Artyści czują strach
strach
strach
Sztuka i strach
Ci ludzie wyznaczają bieg historii
Wzajemne urazy proszę pani
głośno deklamując
Czym są
tak zwane sztuki plastyczne
rzuciłem Ensorowi
prosto w twarz
Nic nie odpowiedział
A tak zwana sztuka aktorska
zapytał
Nic
winda rusza na górę
Przypadek
omówienie gościnnego występu
Z jakąś damą z Rotterdamu
lało jej się z nosa
omawiałem swój występ w Rotterdamie
w roli Leara
Wtedy spotkałem Ensora
i umówiłem się z Ensorem
w tym hotelu
tak jak teraz
umówiłem się z dyrektorem teatru
I Ensor zrobił mi maskę
zagrałem Leara w masce Ensora
bardzo cicho
Czasami mamy do dyspozycji
wszystko
STARE MAŁŻEŃSTWO wchodzi z prawej strony do holu, odbiera od Portiera klucze do pokoju i podchodzi do windy, która zjechała wypełniona młodymi roześmianymi Przebierańcami. Przebierańcy z kieliszkami i butelkami, roześmiani i rozkrzyczani, przebiegają przez hol i wybiegają na dwór, Stare Małżeństwo wsiada do windy i wjeżdża na górę
MINETTI który obserwował Stare Małżeństwo
Lear
w masce Ensora
spogląda na sufit
Przypadki
To coś przerażającego
DAMA nagle
Tasiemka od kalesonów proszę pana
tasiemka się panu rozwiązała
pije
MINETTI schyla się, widzi rozwiązaną tasiemkę od kalesonów i próbuje ją zawiązać, ale mu się to nie udaje 
DAMA
Najpierw rozluźnia się tasiemka od kalesonów
tasiemka najpierw
pije i śmieje się
najpierw
tasiemka od kalesonów
tasiemka od kalesonów
MINETTI
Tasiemka od kalesonów oczywiście
oczywiście tasiemka od kalesonów
zaprzestaje zabiegów wokół tasiemki od kalesonów
BOY HOTELOWY próbuje zawiązać tasiemkę od kalesonów, co mu się w końcu udaje
MINETTI
Czasy się zmieniają
pociąga za kołnierz koszuli
Tasiemka od kalesonów
DAMA pije
MINETTI
Narastające wyczerpanie
wyczerpanie narasta
BOY HOTELOWY wraca na portiernię
MINETTI
Ponieważ
oparłem się
klasycznej literaturze
PORTIER pyta
Pokój z łazienką
panie Minetti
MINETTI przecząco
Nie chcę pokoju
nie chcę pokoju
Zaczekam tutaj
spogląda na zegarek
być może zatrzymam się
kto wie
jestem gościem dyrektora teatru
wskazuje parasolem na walizkę
Jeśli ona tu przeszkadza
proszę ją odstawić
BOY HOTELOWY bierze walizkę i chce ją wynieść
MINETTI z parasolem na niego
Postawić
zostawić
postawić tutaj
BOY HOTELOWY stawia walizkę o metr dalej od miejsca, w którym do tej pory stała
MINETTI
Tutaj
tu
BOY HOTELOWY podnosi walizkę
MINETTI pokazuje parasolem, gdzie Boy Hotelowy ma ją postawić
Tu
tu
tutaj
BOY HOTELOWY stawia walizkę w wyznaczonym miejscu
MINETTI
Maska Ensora
BOY HOTELOWY wraca na portiernię
MINETTI
Bezklasowe społeczeństwo
nic nie rozumie
nic nie rozumie
Bezustannie wymyślamy
tragedię
albo komedię
kiedy wymyślamy tragedię
w gruncie rzeczy przecież tylko komedię
i na odwrót
środkiem jest poczytalność
proszę pani
Wciąż tylko sztuka aktorska
DAMA pije
MINETTI
Egzystencja
sztuka aktorska
proszę pani
Konstrukcja jest dramatyczna teatralna
Środki są wciąż teatralne
Ta myśl
sztuka aktorska
teatr
egzystencja
w służbie sztuce aktorskiej
potworna konstrukcja
w której jesteśmy wszystkim
Mój brat matematyk
z którym trzydzieści trzy lata temu
w tym budynku
rozmawiałem o całce
obrał jedną drogę
ja obrałem inną
on drogę nauki
ja drogę sztuki
artystyczną drogę proszę pani
Uległem szalonej idei
ulegając sztuce aktorskiej
zatraciłem się beznadziejnie
w materii sztuki aktorskiej
rozumie pani
nawet egzystencję brata
matematykę doprowadziłem do absurdu
Sztuka aktorska jako cel egzystencji proszę pani
co za potworność
Zamroczenie
zaćmienie
umysłu
Nie lękając się
szyderstwa i drwiny
Zerwałem z ludźmi
zerwałem z wszystkim i ze wszystkimi 
do Portiera
Z materią zerwałem proszę pana
dla sztuki aktorskiej
przeciwko publiczności
przeciwko
przeciwko
przeciwko
zawsze tylko przeciwko
Mój brat w tę
pokazuje parasolem w jedną stronę
A ja
pokazuje w stronę przeciwną 
w tamtą stronę
Jeżeli chcemy osiągnąć cel
musimy zawsze iść w przeciwną stronę
do Damy
W przeciwną stronę proszę pani
do Portiera
Coraz większa samotność
coraz większe niezrozumienie
coraz większe nieporozumienie
coraz głębsze odrzucenie
Jeżeli osiągnęliśmy cel
znaczy że przeszliśmy sami siebie
własną ideę
ludzkie społeczeństwo
naturę
spogląda na zegarek
Opuściliśmy materię
na chwilę
krótką chwilę
najkrótszą
jesteśmy martwi
Pozostał grymas na twarzy
nic więcej
Gest
Przerażony umysł
nic więcej
przez całe życie
wmawiamy sobie
coś
czego nikt nie rozumie
Ale brniemy tą drogą
żadną inną
tą jedną jedyną drogą
dopóki nie padniemy martwi
i do końca życia nie wiemy
czy to matematyka
czy to sztuka aktorska
do Damy
To szaleństwo proszę pani
wydaje mu się, że wchodzi dyrektor teatru, chce mu wyjść naprzeciw, ale to Karzeł w stroju marynarskim odbiera na portierni klucz do pokoju, po czym przechodzi przez hol do windy i wjeżdża windą na górę
Minetti cofa się o krok, potem do Damy
Myślałem
że wszedł
dyrektor teatru
BOY HOTELOWY chce podnieść walizkę Minettiego
MINETTI rzuca się w jego stronę i parasolem puka mu w palce
Walizka zostaje tutaj
tutaj
tutaj
BOY HOTELOWY wraca na portiernię
MINETTI
Być może
kto wie
nie zostanę
Być może pojadę dalej
z powrotem
do Dinkelsbühl
po pauzie
W jakiejś potwornej chwili
włożyłem maskę
dożywotnio
społeczeństwo przeraziło się
Ja sam przeraziłem się dożywotnio
Boimy się tego
czego nie widzimy
DAMA pije
MINETTI do Damy, wywijając na wszystkie strony parasolem
Aktor
artysta
szaleniec rozumie pani
Bankrut
wrażliwiec sceniczny
gwałciciel
gwałciciel artystyczny
DAMA pije
MINETTI
Aktor natrafia na pisarza
i pisarz unicestwia aktora
tak jak aktor unicestwia pisarza
wymazuje rozumie pani
Rachuby
rachuby
Kiedy my rachujemy
nie bierzemy w rachubę pisarza
pisarz nie bierze w rachubę aktora
Tak czy owak
popadamy w szaleństwo
A kiedy aktor rachuje się z pisarzem
a pisarz rachuje się z aktorem
natura wariuje
wtedy jest sztuka proszę pani
Artyści
Te setki tysiące setki tysięcy starań
wysiłków obróconych wniwecz
wszelkie możliwe intrygi i urazy
wykończyły nas
zniszczyły
choćbyśmy robili nie wiem co
wskazuje parasolem na publiczność
Dlatego
taki wariat jako szaleniec musi sobie powiedzieć
ci z dołu tam
zabiją cię
do Damy
Rozumie pani proszę pani
Świat wypełniony jest niszczycielami sztuki
jakby do siebie
Wyszydzenie
wydrwienie
zniszczenie
spogląda na zegarek
Że też ten wariat
ośmiela się jeszcze mówić
myśli pani
schyla się, żeby sprawdzić, czy nie rozwiązała mu się znowu tasiemka od kalesonów
Nie rozwiązała się
proszę pani
tasiemka od kalesonów
się nie rozwiązała
Że też ośmiela się jeszcze mówić
kiedy powinien milczeć
zawsze o krok
od śmiertelnego zranienia proszę pani
rzucenia się w przepaść proszę pani
KARZEŁ z lewej przechodzi przez hol i znika
MINETTI spogląda za Karłem
Gdy wszyscy milczą
on jeden
mówi
w ten sposób całe jego istnienie
jest zawsze innym istnieniem
jego umysł innym
nawet to co przemilcza
czymś innym
on działa inaczej
puka się w głowę
umiera inaczej
do Portiera, pukając się w głowę
W tej głowie proszę pana
wszystko jest inne
Wszystko inne proszę pana
inne książki przeczytane
inne filozofie przestudiowane
zupełnie inni ludzie spotykani przez całe życie
całkowicie inny
wręcz całkowicie przeciwstawny stosunek do natury
przygląda się swoim butom
a wszystko to jedna wielka pomyłka
do Damy, która pije
prawda proszę pani
przez to ktoś taki jak ja
pakując się w katastrofę
niszczy zupełnie coś innego
niż to co zarzuca mu otoczenie
spogląda w sufit
Ten hotel
jest pełen nieporozumień
które takiego człowieka jak ja
doprowadzać muszą do szaleństwa
cały świat musi kogoś takiego doprowadzać do szaleństwa
DAMA pije
MINETTI
To znowu wydaje mi się
że nie chodzi tu o nic innego jak o duchowy śmietnik
jakby do siebie
Wrażenie
zniszczenie
duchowy śmietnik
chce usiąść i wyczerpany przysiada się do Damy na sofie
Nic tylko pragmatyzm proszę pani
wszyscy od niego zginiemy
zginiemy proszę pani
spogląda na zegarek
Artysta ducha
który śmiertelnie się zranił jako artysta rozumowy
który wpakował się w katastrofę

* Cytaty z Króla Leara w przekładzie Stanisława Barańczaka zaadaptowane dla potrzeb tłumaczenia.

Thomas Bernhard
Dramaty, t. 1

przeł. Monika Muskała,
Danuta Żmij-Zielińska,
Czytelnik, 2020, s. 356.